Bibliografía

Bibliografía

BIBLIOGRAFÍA

1. Aller M.A., Arias J.I., Lorente L., Arias J. Traumatismos mecánicos locales. Inflamación aguda local postraumática.
En: Arias Pérez J., editor. Generalidades Médico-Quirúrgicas. Madrid: Editorial Tébar; 2001. p. 29-78.
2. Cabrero Claver A.I., González García M., Mairal Salinas E.L., Blasco Remac ha M.V., Calvo Gascón A.M., Serrano
Bitrián A.B. et al. Limpieza de heridas. En: Grupo de trabajo de enfermería basada en la evidencia de Aragón.
Estrategia de mejora de la calidad de los cuidados: Protocolos de cuidados de enfermería basados en la evidencia.
Zaragoza: Instituto Aragonés de Ciencias de la Salud; 2009. p. 76.
3. Frías Méndez E. Lesiones traumáticas de las partes blandas. Rev Cubana Cir. 2006 [revista online]; 45(2).
[Acceso el 08/10/2020]. Disponible en: http://www.redalyc.org/articulo.oa?id=281223687013
4. García R.F., Gago M., Chumilla S., Gaztelu V. Abordaje de enfermería en heridas de urgencias. Gerokomos.
2013; 24(3):132-8.
5. Lee Ch.K., Hansen S.L. Tratamiento de las heridas agudas. Surg Clin N Am. 2009; 89(3): 659-76.
6. Diccionario de la Lengua Espa ñola. 23º Ed. [sede web]. Madrid: Real Academia Española; 2018. Traumático.
[Acceso 08/10/2020]. Disponible en: http://lema.rae.es/drae/?val=traumático
7. Mock C., Lormand J.D., Goosen J., Joshipura M., Peden M. Guidelines for essential trauma care. Geneve: WHO
library; 2004.
8. Mock C., Nguyen S., Quansah R., Arreola Risa C., Viradia R., Joshipura M. Evaluation of trauma care capabilities
in four countries using the WHO-IATSIC guidelines for essential traume care. World J of Surgery. 2006; 30(6):
946-56.
9. Murillo Zolezzi A., Robles Castillo J., Murakami Morishige P.D., Medina León J.R., Mejía Consuelos G.
Epidemiología de las lesiones traumáticas en el Hospital General de Balbuena. Rev Sanid Milit Mex. 2009;
63(5): 222-5.
10. Ministerio de Sanidad. Gobierno de Chile. Guía Clínica Politraumatizado. Serie guías clínicas nº 50. Santiago de
Chile: MINSAL; 2007.
11. Jove C., Sánchez Corominas M., De los Cobos T., González Miranda B., Menéndez P., González Díez F.
Politraumatizados atendidos en un servicio de urgencias. Aproximación epidemiológica. Emergencias. 2000;
12: 156-62.
12. Pita M., Rumbo J.M., Arantón L., Pico J., Pita P., Facio A. Atención Continuada en el PAC de Fene. Cad Aten
Primaria. 2004; 11(2): 75-82.
13. Sarazin M., Roberton F., Charles R., Falchi A., Gonzales Chiappe S., Blanchon T. et al. A survey of French
general practitioners on the epidemiology of wounds in family practice. Int J Gen Med. 2015; 8: 215-20.
14. Hijar Medina M., Flores Regata L., Valdez Santiago R., Blanco J. Atención médica de lesiones intencionales
provocadas por la violencia familiar. Salud Pública Méx. 2003; 45(4): 252-8.
15. Missikp ode C., Peek Asa C., Young T., Swanton A., Leinenkugel K., Torner J. Trends in non-fatal agricultural
injuries requiring trauma care. Injury Epidemiology. 2015; 2:30.
16. Sánchez Jove F., Gómez Conesa A. Epidemiología de las lesiones deportivas en baloncesto. Rev Int Med Cienc
Act Fís Deporte. 2008; 8 (32):270-281.
17. Guerrero Forero M.C. Heridas de la cara. En: Correa Serna LF, coordinador. Guías para el manejo de
urgencias. 3ª Ed. Tomo I. Bogotá (Colombia): Ministerio de la Protección Social República de Colombia, 2009.
p. 96-104.
18. López Roldán V., Arenas M., Álvarez Reyna L., Barrios M., González R., Fernández Rojas A. et al. Guía Clínica
para la atención de lesiones traumáticas de la mano. Rev Med IMSS. 2003; 41 (Supl): S109-S122.
19. Bobian M., El-Kashlan N., Hanba C.J. et al. Traumatic facial injuries among elderly nursing home residents.
JAMA Otolaryngol Head Neck Surg. 2017; 143(6).569-73
20. Perelló Alzamora M.R., Usero Bárcena T., Fernández López E. Tratamiento de las infecciones de partes blandas.
FMC. 2013; 20(7): 406-9.
21. Ramírez M.M., Mojica D.C., Cañizares Y., Arias N., Leal L.K. et al. Manejo de las heridas por trauma en el
servicio de urgencias. Rev Cienc Cuidado. 2008; 5(1):51-60.
22. Proaño Silva W.F. Incidencia y factores de riesgo en pacientes con trauma osteomuscular en extremidades
atendido por el Cuerpo de Bomberos del Distrito Metropolitano de Quito zona sur durante el periodo diciembre
2014 a abril 2015. [Tesis]. Quito: Universidad Central del Ecuador. Fcultad de Ciencias Médicas; 2015
23. Izquierdo Fernández A., Delgado Martínez A.D., Fernández Bisbal P. Heridas. Generalidades. En: Delgado
Martínez AD, editor. Cirugía ortopédica y traumatología. 3ª Ed. Madrid: Editorial Médica Panamericana; 2015.
24. American College of Surgeons, www.facs.org [sede web]. Chicago (IL); FACS; 2020. Colegio Americano de
Cirujanos. Prevención de trauma. Subcomité para la prevención y el control del trauma. [Citado 08/10/2020].
Disponible en: https://www.facs.org/~/media/files/quality%20programs/trauma/injurypreventsp.ashx
25. Mateos Baruque M.L., Vián González E.M., Gil Costa M., Lozano Alonso J.E., Santama ría Rodrigo E., Herrero
Cembellín B. Incidencia, características epidemiológicas y tipos de accidentes domésticos y de ocio. Aten Primaria.
2012; 44(5):250-6.
26. Prat González I., Fernández Escofet E., Martínez Bustos S. Detección del riesgo de caídas en ancianos en
Atención Primaria mediante un protocolo de cribado. Enferm Clín. 2007; 17: 128-33.
27. Zoni A.C., Domínguez Berjón M.F., Esteban Vasallo M.D., Regidor E. Lesiones atendidas en atención primaria en
la Comunidad de Madrid: análisis de los registros en la historia clínica electrónica. Gac Sanit. 2014; 28(1):55-60.
28. Salem C., Vidal A., Mariangel P., Concha M. Cicatrices hipertróficas y queloides. Cuad Cir. 2002; 16:77-88.
29. Tellez A., Franco V. Fisiología de la reparación de las heridas y dianas terapéuticas en la cicatrización anormal.
Piel. 2017; 32(4):2017-21.
30. Arantón Areosa L., Rumbo Prieto J.M., Palomar Llatas F. Valoración, diferenciación, prevención y tratamiento de
las cicatrices patológicas. Enferm Dermatol. 2018; 12(35):10-16.
31. Vistos J.L., Aliaga M.T. Cicatrices hipertróficas y queloides. Enferm Dermatol. 2010; 4(11):15-20.V.
32. Herranz P., Santos X. Cicatrices, guía de valoración y tratamiento. Madrid: Meda Farma; 2012.
33. Petit J.M., Teixidó X., Magrans A., Cuixart S. Prevención y tratamiento de la cicatriz patológica. Rev ROL Enf.
2004; 27(1):7-12.
34. Said Lemus F.M., Renteria Covarrubias J.C., Espinosa Bautista J. Alteraciones en la irrigación de los colgajos
por consumo de tabaco en cirugía plástica y secuelas de la cicatrización. Anales Médicos. Vol.51. Núm.3. Jul-
Sep2006:120-123.
35. Lima Borges E., Ferreira Pires J., Silva Abreu M., Araújo Lima V.L., Barbosa Silva P.A., Soares S.M. Factores
asociados a la cicatrización de heridas quirúrgicas complejas mamaria y abdominal: estudio de cohorte retrospectivo.
RLAE. 2016;24:e2811.
36. Palomar LLatas F., Fornes Pujalte B., Aranton Areosa L, Rumbo Prieto J.M. Envejecimiento cutáneo y
dermatoporosis. Enferm. Dermatol. 2013;18-19:8-13.
37. Palomar Llatas F., Castellano Rioja E., Arantón Areosa L., Fornes Pujalte B., Palomar Albert D., Díez Fornes
P., Zamora Ortiz J. Abordaje de las lesiones cutáneas más frecuentes en el envejecimiento. Enferm Dermatol.
2020;14(39):9-16.
38. Vilke G.M., Sterbach G. Atlas de procedimientos de urgencias. Madrid: Elsevier; 2005. p.206-21.
39. Arribas Blanco J.M. et al. Cirugía menor en heridas (laceraciones). Heridas en cara y manos. Semergen.
2002;28(5):249-64.
40. Raff A.B., Kroshinsky D. Celulitis: A Review. JAMA. 2016;316(3):325-37.
41. Eliya Masamba M.C., Banda G.W. Primary closure versus delayed closure for non bite traumatic wounds within
24 hours post injury. Cochrane Database Syst Rev. 2013, Issue 10. Art. No.: CD008574.
42. Gerhardt R.T., Matthews J.M., Sullivan S.G. Heridas penetrantes de combate. Prehospital Emergency Care
(ed. Esp). 2010; 3(2): 91-8
43. Fernández R., Griffiths R. Water for wound cleansing. Cochrane Database Syst Rev. 2012, Issue 2. Art.
No.:CD003861.
44. Chan M.C., Cheung K., Leung P. Tap water versus sterile normal saline in wound swabbing: A double-bling
randomized controlled trial. J Wound Ostomy Continence Nurs. 2016;43:140-7.
45. García Fernández F.P., Pancorbo Hidalgo, P.L., Rodríguez Torres M.C., Bellido Vallejo J.C. ¿Agua del grifo
para la limpieza de heridas? Evidentia. 2005 [Citado 08/10/2020] sept-dic; 2(6). En: http://www.index-f.com/
evidentia/n6/143articulo.php
46. JBI. Soluciones, técnicas y presión para la limpieza de las heridas. Best Practice. 2006 [Citado 08/10/2020];
10(2):1-4. Disponible en: http://evidenciaencuidados.es/BPIS/PDF/2006_10_2_LimpiezaHeridas.pdf
47. Roth B., Neuenschwander R., Brill F., Wurmitzer F., Wegner C., Assadian O., Kramer A. Effect of antiseptic
irrigation on infection rates of traumatic soft tissue wounds: a longitudinal cohort study. J Wound Care. 2017 Mar
2;26(3):79-87.
48. Arribas Blanco J.M. et al. Cirugía menor en heridas (laceraciones). Heridas en cara y manos. Semergen.
2002;28(5):249-64.
49. Tanner J., Norrie P., Melen K.I. Preoperative hair removal to reduce surgical site infection. Cochrane Database
Syst Rev. 2011, Issue 11. Art. No.:CD004122.
50. World Health Organization. WHO guidelines on Hand Hygiene in Health Care. Final, revised
and updated version (Aug 2009). Geneve: WHO; 2009. [Citado 08/10/2020]; Disponible
en: en: http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/44102/9789241597906_eng.
pdf;jsessionid=D69CCE320C7342108F8809D01EB1C7A1?sequence=1
51. Kramer A., Dissemond J., Kim S., Willy C., Mayer D., Papke R. et al. Consensus on Wound Antisepsis: Update
2018. Skin Pharmacol Physiol. 2018;31:28-58.
52. Philips H., Westerbos S.J., Ubbink D.T. Benefit and harm of iodine in wound care: a systematic review. J Hosp
Infect. 2010;76:191-199.
53. Kramer A., Assadian O., Frank M, Bender C., Hinz P. Prevention of post-operatori infections after surginal
treatment of bite wounds. GMS krankenhaushyg Interdiszip. 2010;5: Doc12.
54. Malamed S.F. Handbook of Local Anesthesia. 6th ed. San Louis (Missouri): Elsevier-Mosby; 2013.
55. Arribas J.M., Castello J.R., Rodríguez Pata N. Anestesia local. Técnica de infiltración y tipos. En: Arribas J.M.
Cirugía menor y procedimientos en medicina de familia. 2ª ed. Madrid: Jarpyo Editores; 2006.
56. Achar S., Kundu S. Principles of office anesthesia: part I. Infiltrative anesthesia. Am Fam Physician. 2002;66(1):91-
4.
57. Hole halonde D., Martin A. Epinephrine in local anesthesia in finger and hand surgery: the case for wide-awake
anesthesia. Journal Am Acad Orth Surg 2013;21(8):443-447.
58. Eidelman A., Weiss J.M., Baldwin C.L., Enu I.K., McNicol E.D., Carr D.B. Topical anaesthetics for repair of
dermal laceration. Cochrane Database Syst Rev. 2011;(6):CD005364.
59. Castelló J.R., Arribas J.M., Garro L., Calderón R. Heridas faciales (II): tratamiento. En: Arribas J.M. Cirugía
menor y procedimientos en medicina de familia. 2ª ed. Madrid: Jarpyo Editores; 2006.
60. McCreight A., Stephan M. Local and regional anesthesia. In: King C., Henretig F.M., editors. Textbook of
Pediatric Emergency Procedures. 2nd ed. Philadelphia: Lippincott, Williams & Wilkins; 2008.
61. Gerónimo M., Fuster O., Vicente Gutiérrez U., Vicente Gutiérrez L. Estabilidad temporal de mepivacaína al 1.5
% alcalinizada. Rev Soc Esp Dolor. 2008;7:440-3.
62. Brancato, J. C.. Minor wound preparation and irrigation. This topic last updated: May 14, 2014. In: Uptodate,
Anne M. Stack (Ed), UpToDate, Waltham, MA, 2016.
63. DeBoard R.H., Rondeau D.F., Kang C.S., Sabbaj A., McManus J.G. Principles of basic wound evaluation and
management in the emergency department. Emerg Med Clin North Am. 2007 Feb;25(1):23-39.
64. Dumville J.C., Coulthard P., Worthington H.V., Riley P., Patel N., Darcey J., Esposito M., van der Elst M., van
Waes O.J.F. Tissue adhesives for closure of surgical incisions. Cochrane Database of Systematic Reviews,
2014, Issue 11. Art. No.: CD004287.
65. Farion K.J., Russell K.F., Osmond M.H., Hartling L., Klassen T.P., Durec T., Vandermeer B. Tissue adhesives for
traumatic lacerations in children and adults. Cochrane Database Syst Rev. 2002, Issue. Art. No.: CD003326.
66. Riess F.C. Manual Ethicon de técnicas de anudado. Alemania: ETHICON Products; 2003. [Citado 08/10/2020];
Disponible en: http://www.oc.lm.ehu.es/Fundamentos/fundamentos/LecturaDirigida/ManualEthiconSuturas.pdf
67. Wolff K., Goldsmith L.A., Katz S.I. et al. Filzpatrick: Dermatología en medicina general. 7a Ed. Buenos Aires:
Médica Panamericana; 2009.
68. Malone C.H., McLaughlin J.M., Ross L.S, Phillips L.G., Wagner R.F. Progressive tightening of pulley sutures for
primary repair of large scalp wounds. Plast Reconstr Surg Glob Open 2017 Dec; 5(12):e1592. Doi: 10.1097/
GOX.0000000000001592.
69. Durai R., Ng P.C. Surgical vacuum drains: typex, uses and complications. AORN J. 2010 Feb;91(2):266-
71;quiz272-4.
70. Reina R. et al. Profilaxis antibiótica en el paciente politraumatizado. Guías 2011 elaboradas por los comités
de infectología crítica y de trauma de la Sociedad Argentina de Terapia Intensiva (SATI). Med Intensiva.2011;
4(28):1-8.
71. Cummings P., Del Beccaro M.A. Antibiotics to prevent infectation of simple wounds: A meta-analysis of randomized
studies. Am Emerg Med. 1995; 13(4): 396-400.
72. Moran G.J., Talan D.A., Abrahamian F.M. Antimicrobial prophylaxis for wounds and procedures in the emergency
department. Infect Dis Clin N Am. 2008; 22:117-43.
73. Zehtabchi S. et al. Prophylactic antiotics for simple hand lacerations: Time for a clinical trial? Int. J. Care Injured.
2012; 43:1497-501.
74. Berwald N., Khan F., Zehtabchji S. Antibiotic prophylaxis for ED patients with simple hand lacerations: a feasibility
randomized controlled trial. Am j Emerg Med. 2014; 32:768-71.
75. Kaiser P., Schmidle G., Raas C. Treatment concept for a traumatic lesion of the prepatellar bursa. Oper Orthor
Traumatol. 2015 Oct;27(5):427-36; 437-8..
76. Glafouri H.B., Bagheri Behzad B., Yasinzadeh M.R., Modirian E., Divsalr D., Farahmand S. Prophylactic Antibotic
Therapy in Contaminated Traumatic Wounds: Two Days versus Five Days Treatment. Bioimpacts. 2012;2(1):33-
7.
77. Servizo Galego de Saúde, sergas.es [sede web]: Santiago de Compostela, Sergas. 2020; Salud pública [Acceso
08/10/2020], Paz-Ares Rodríguez A. Nota informativa sobre o restablecemento da vacinación con dTpa e Td.
[Citado 08/10/2020]. Disponible en: https://www.sergas.es/Saude-publica/Documents/4439/Nota_inform_
restablec_Vacina_dTpa_e_Td_Maio_2017.pdf
78. Casamada N., Ibañez Rueda J., Torra J.E., Guía práctica de la utilización de los antisépticos en el cuidado de las
heridas, ¿dónde?,¿cuándo? ¿por qué?. Barcelona: Laboratorios Salvat; 2012.
79. Organización Mundial de la Salud (OMS). Manual técnico de referencia para la higiene de las manos. Madrid:
Ministerio de Sanidad, Política Social e Igualdad; 2010.
80. Fernández R., Griffiths R. Agua para la limpieza de heridas. Cochrane Database of Systematic; 2012.
81. García Fernández F.P. Agua del grifo versus suero salino estéril en la limpieza de heridas agudas y crónicas.
Enferm Clínica. 2016; 26(5):328-9.
82. Gutiérrez Pérez I.M., Lucio Villegas Menéndez M.E., López González L., Aresté Lluch N., Morató Agustí M.L.,
Pérez Cachafeiro S. Uso de los antisépticos en atención primaria. Aten Primaria. 2014;46:10-24.
83. López de los Reyes R., Vives Rodríguez E., Arantón Areosa L., Rumbo Prieto J.M. Guía práctica de la herida
quirúrgica aguda. 1ª Ed. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia Consellería de Sanidade Servicio Galego
de Saúde; 2016.
84. Hernández Navarrete M.J., Celorrio Pascual J.M., Lapresta Moros C., Solano Bernad V.M. Fundamentos de
antisepsia, desinfección y esterilización. Enferm Infecc Microbiol Clín. 2014;32(10):681-8.
85. Dumville J.C., McFarlane E., Edwards P., Lipp A., Holmes A., Liu Z. Preoperative skin antiseptics for preventing
surgical wound infections after clean surgery. Cochrane Wounds Group. 2015. DOI: 10.1002/14651858.
CD003949.pub4.
86. Bilbao N. Antisépticos y desinfectantes. Farm Prof. 2009; 24(4):37-9.
87. Unidad de Control de Infección Servicio de Microbiología Clínica. Guía de antiséticos. País Vasco: Osi Bilbao-
Basurto; 2015.
88. Sánchez Saldaña L., Anduaga E.S. Antisépticos y desinfectantes. Dermatol Peru. 2005;15(2):22.
89. Hidalgo Dóniga C. Eficacia de la polihexanida/betaína en heridas quirúrgicas abdominales infectadas. [Tesis
Máster]. Santander: Universidad de Cantabria; 2017.
90. Martín Freile C., Suárez P.D., Navarro Santos V. Cirugía. La cura posquirúrgica. FMC. 2015; 22:48-54.
91. Arévalo J.M., Arribas J.L., Hernández M.J., Lizán M., Grupo de trabajo sobre desinfectantes y antisépticos. Guía
de utilización de antisépticos. Sociedad Española de Medicina Preventiva, Salud Pública e Higiene. Madrid:
SEMPSPH; 2000.
92. Alba Moratilla C. La Polihexanida con betaína como alternativa en la limpieza de las heridas de etiología
dermatológica. Heridas Cicatrización. 2014; 4(14):6-9.
93. National Collaborating Centre for Womens and Childrens Health. Surgical site infection: prevention and
treatment of surgical site infection. London (UK): National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE);
2008 Oct. 142p. [Citado 08/10/2020]. Disponible en: https://www.nice.org.uk/guidance/ng125/evidence/
october-2008-full-guideline-pdf-6727105694
94. Banco de Preguntas Preevid. En una herida quirúrgica cerrada con grapas tras una laparotomía, ¿cuál es el
antiséptico más efectivo para realizar las curas?,¿la povidona yodada o clorhexidina?. Murciasalud, 2014.
[Citado 08/10/2020]. Disponible en: http://www.murciasalud.es/preevid/19772
95. Jiménez Fernández P. Cambio de cura tradicional a cura Mölndal en una unidad de enfermería quirúrgica. Enferm
Dermatol. 2016;10(29):19-26.
96. Hospital Universitario Reina Sofía. Cura de herida quirúrgica y retirada de sutura. En: Manual de protocolos
y procedimientos generales de enfermería. Córdoba: Hospital Universitario Reina Sofía; 2010. [Acceso
08/10/2020] Disponible en: https://www.sspa.juntadeandalucia.es/servicioandaluzdesalud/hrs3/fileadmin/user_
upload/area_enfermeria/enfermeria/procedimientos/procedimientos_2012/h3_cura_retirada_suturas.pdf
97. Pérez Hernández P., Perdomo Pérez E., Bañón Morón N., Flores García O.B., Pérez Rodríguez M.F. et al. Uso
racional de material de curas (I), Cura tradicional en heridas agudas. Bolcan. 2014 [Acceso 08/10/2020]; 6(2):
1-6: Disponible en: https://www3.gobiernodecanarias.org/sanidad/scs/content/dd86baeb-81dc-11e4-a62a-
758e414b4260/Vol6_n2_BOLCAN_URM_I_MATERIAL_CURAS.pdf
98. Instituto Mexicano del Seguro Social (IMSS). Prevención, diagnóstico y tratamiento de dehiscencia completa
de herida quirúrgica de abdomen en los tres niveles de atención. México: IMSS; 2016.
99. Chaverri Fierro D. Hipergranulación en heridas crónicas: un problema ocasional pero no infrecuente.
Gerokomos. 2007;18(3): 48-52.
100. Lain E.L., Carrington P.R. Imiquimod treatment of exuberant granulation tissue in a non-healing diabetic ulcer.
Arch Dermatol 2005; 141: 1368-70.
101. Hampton S. Understanding overgranulation in tissue viability practice. Br J. Community Nurs. 2007
Sep;12(9):S24-30.
102. Malmsjö M., Borgquist O. Terapia de presión negativa hecha fácil. Opciones de configuración y de apósitos.
Wounds International. 2010; 1(3): 1-6.
103. Henderson V., Timmons J., Hurd T., Deroo K., Maloney S., Sabo S. Terapia de presión negativa hecha fácil. La
TPN en la práctica diaria. Wounds International. 2010; 1(5): 1-6.

Xunta de Galicia © Xunta de Galicia. Información mantida e publicada en internet pola Consellería de Sanidade - Servizo Galego de Saúde